“Villa Rustica” Latince “Çiftlik Evi, Kır Evi” anlamına gelir. Olba bölgesi, özellikle Roma Dönemi'nde bölgede gelişen ve günümüzde oldukça iyi korunmuş durumda olan Villa Rusticaları ile meşhurdur. Bölgedeki tarımsal faaliyetlerin yoğunluğu tarihin her döneminde devam etmiştir. Hellenistik Dönemde tarımsal alanların kontrolü amacıyla inşa edilen Kuleleri, Roma döneminde yerini anıtsal ölçekli çiftlik evlerine bırakmıştır. “Olba’nın Villa Rusticaları” kültür rotasında gezginler; bir taraftan Kızılgeçit Vadisi kenarına konumlanmış etkileyici kale ve antik yerleşimleri ziyaret ederken, diğer taraftan bölgenin önemli ve korunmuş çiftlik komplekslerinden olan Üçayak Villa Rustica’sını yakından görme fırsatı buluyor. Bu rotanın uğrak noktaları Yeniyurt Kalesi, Veyselli, Tapureli ve Üçayak örenyerlerini içermektedir.
Yeniyurt
Yeniyurt yerleşiminin 3 km güneydoğusunda Kızılgeçit Vadisine hakim bir tepe üzerinde konumlamıştır. Hellenistik, Roma ve Bizans dönemine ait yapı kalıntıları bulunur. Yerleşimin en etkileyici yapısı adeta topografyayla bütünleşmiş kale duvarları ve üzerindeki burçlardır. Yamacın eteklerinde elide mızrak tutan adam kabartması yer alır. Kale yerleşimi içerisinde nekropol alanı, kilise yapısı, lahitler, konut yapıları bulunur.
Tapureli
Tapureli Mahallesinin yaklaşık 3 km güneydoğusunda Kızılgeçit vadisinin kenarında karşılıklı iki yamacın eteklerine kurulmuş büyük bir yerleşimdir. Etkileyici bir topografyaya oturan antik kent Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde yerleşim görmüştür ve bu dönemden önemli yapı kalıntıları bulunur. Guney yamaçta kilise, daha erken döneme ait kutsal alan ve çeşitli kamusal yapıların kalıntıları bulunurken, kuzey yamaçta konut yapıları ağırlıktadır. Guney yamacın eteklerinde ve yerleşimin girişindeki nekropol alanda lahitler, mezar odaları ve uzerinde adam kabartmaların bulunduğu kaya mezarlar bulunur. Yerleşimin büyüklüğü 19. yüzyılda bölgeyi gezen gezginlerin de gözünden kaçmamıştır. Zamanında önemli bir yeleşim olduğu anlaşılan Tapureli Öreni günümüzde yoğun makilik ve ağaçlık örtü nedeniyle zor izlenebilmektedi.
Üçayak
Erdemlinin 29 km kuzeyinde Küstülü Mahallesinin 1 km uzaklıkta yol uzerinde konumlanmış çiftlik kompleksidir. Çiftlik yapısı (Villa Rustica) olarak isimlendirilen ana yapı 3 katlı olarak kesme taştan inşa edilmiş; kemerli pencereleri, kapıları, konsol çıkmaları ile görkemli bir konut yapısıdır. Ana yapının etrafında müştemilat yapıları bulunur. Bu yapılar içerisinde sarnıç ve zeytinyağı işliği dikkat çekicidir. Diğer yapı kalıntılarının depo ve üretim amaçlı kullanıldığı düşünülür. Ana yapının üzerinde gözlemlenen ve çatı suyunu sarnıca aktaran yağmur suyu toplama kanalları, Roma mimarisinin ince yapı işçiliği ve verimlilik konusunda her detayın düşünüldüğünü gösteren önemli kanıtlardır. Villa Rustica ve etrafındaki gelişmiş müştemilat yapıları, bu çiftlik kompleksinde yoğun tarımsal üretim ve işleme faaliyetlerinin yapıldığına işaret eder.
Piynarköy Kalıntıları
Hüsametli mahallesi ile Küstülü mahallesi arasında yol üzerinde bulunur. Piynarköy meşe palamutu anlamına gelir. Küçük bir alana yayılan kalıntılar işlik mekanları ve yapı kalıntılarından oluşur.
Hüsametli Hisar Kale Kalıntıları
Hüsametli mahallesi sınırları içerisinde konumlanmış olsa da Küstülü yerleşimine oldukça yakın tepelik bir alana yayılmış kalıntılardan oluşur. Küçük bir kale yerleşimi olduğu duşunulen örenyerinde, kalenin yanısıra kilise yapıları, sarnıçlar, işlikler, anıt mezar, kaya mezarları ve diğer yapı kalıntılarına rastlanır. Yine bir kaya kabartmasının yüzeyinde üç asker kabartması bulunur.
Erdemli merkezden, Erdemli-Güzeloluk yolunu takip ederek Güzeloluk istikametinde devam edildiğinde sırasıyla Çiriş, Gücüş yerleşimlerini geçip Arslanlı yerleşimine ulaşırsınız. Arslanlı merkezde anayol üzerinde bulunan ve batıya Hüsametli yönüne ayrılan yol ayrımını takip ederek Hüsametli yönünde devam edersiniz. Yaklaşık 3 km güneybatıya ilerledikten sonra Hüsametli mahallesine ulaşırsınız. Aynı yolu takip ederek 600 m ilerledikten sonra yol, Yeniyurt ve Küstülü olmak üzere ikiye ayrılır. Bu kavşak noktasından Yeniyurt istikametini seçerseniz Yeniyurt Kalesi, Veyselli ve Tapureli Örenyeri; Küstülü istikametini seçerseniz Uçayak Villa Rusticasına ulaşırsınız. Bizim önerimiz sırasıyla Yeniyurt Kalesi, Veyselli ve Tapureli Örenyerini gezip, dönüş yolunda Uçayak Villa Rusticası'nı gezerek tekrar Arslanlı merkezden Erdemli yoluna çıkmanızdır. Bu güzergahın ayrıntıları için bkz. Rotalar bölümü.
Olbanın Villa Rusticaları parkurundaki güzergah önerimiz;Erdemli-Güzeloluk yolu üzerinde Arslanlı merkezden giriş yaparak ulaşacağınız Hüsametli mahallesine geldikten sonra öncelikle Yeniyurt Kalesi, Veyselli ve Tapureli Örenyerini gezip, dönüş yolunda Uçayak Villa Rusticası'nı gezerek tekrar Hüsametli mahallesi ve Arslanlı merkezden Erdemli yoluna çıkmanızdır. Bu şekilde döngüsel bir parkurdur.
Hüsametli mahallesi çıkışındaki Yeniyurt ve Küstülü yol ayrımından Yeniyurt ayrımını seçerek güneybatı yönünde ilerlersiniz. Yolu takip ederek yaklaşık 6 km ilerledikten sonra Yeniyurt yerleşimine varmadan önce, tepede konumlanmış Yeniyurt Kalesi yol ayrımına gelirsiniz. Bu yol, tepeye çıkan dik ve toprak bir yoldur. Arabanızla yaklaşık 700 m ilerledikten sonra aracınızdan inip yaya devam edebilirsiniz. Toprak yolda ilerlerken Yeniyurt kalesinin etkileyici kale duvarları sizi karşılayacak. Tepeye ulaştıktan sonra toprak yolda ilerlemeye devam ederseniz zirveye yayılmış olan örenyerinin diğer kalıntılarını da görme şansınız olur.
Yeniyurt Kalesi'ni gezdikten sonra aracınızı bıraktığınız yerden alıp tekrar Yeniyurt istikametine devam edersiniz. Yeniyurt mahallesi Yeniyurt Kalesi'nin yaklaşık 800 m kuzeybatısında konumlanmıştır. Yeniyurt merkezi, aynı zamanda Kızılgeçit Vadisi kanyon geçişi için vadi içerisine inen bağlantı yollarından biridir. Yeniyurt merkezde vereceğiniz kısa bir moladan sonra, anayolu tekrar kuzeybatı yönünde 1.5 km takip ederek Veyselli Mahallesine ulaşırsınız. Dileyen gezginler veyselli yerleşimi içerisinde yer alan Veyselli Örenyerini gezebilirler. Veyselli Örenyeri, geniş bir alana yayılan kalıntıları olmasına rağmen makilik arazi yapısı nedeniyle, görünürlüğü zor olan bir alandır.
Veyselli Mahallesinden tekrar kuzeybatı yönüne ilerlediğinizde, yaklaşık 4 km sonra Tapureli mahallesine ulaşırsınız. Tapureli merkezden güneybatı yönüne sapan bir yol ayrımı bulunur. Bu yol ayrımını takip ettiğinizde yaklaşık 2,3 km sonra Tapureli Örenyerine ulaşırsınız. Yolun yarısı asfalt, geri kalanı toprak yol şeklindedir. Tapureli Örenyerini gezdikten sonra geldiğiniz yoldan geri dönerek tekrar Yeniyurt-Tapureli-Kustulu yoluna çıkar ve Kustulu istikametinde ilerlemeye devam edersiniz. Tapureli-Kustulu arası yaklaşık 5.3 km.dir. Kustulu mahallesi merkezinde Kale mahallesi örenyeri bulunur. Dilerseniz burada kısa bir fotoğraf molası verip; tekrar aynı istikamette devam ederseniz yaklaşık 1.2 km sonra Kızılen-Hüsametli yol ile kesiştiği kavşağa gelirsiniz. Kavşak noktasından tekrar güneydoğuya Hüsametli istikametine dönerek yolu takip ettiğinizde, yaklaşık 2 km sonra yol üzerinde konumlanmış Pinarköy Örenine, Pinarköy'den 1 km sonra ise yine anayol üzerinde bulunan Uçayak Villa Rusticası'na ulaşırsınız.
Parkurun en görkemli örenyerlerinden biri olan Uçayak Villa Rusticası'nı gezdikten sonra, anayol uzerinde 2,6 km daha ilerledikten sonra tekrar Husametli mahallesi çıkışında bulunan Yeniyurt ve Kustullu yol ayrımına ulaşmış olacaksınız. Böylece döngusel olarak gezdiğiniz parkuru tamamlamış olarak, tekrar Husametli ve Arslanlı yerleşimlerini takip ederek Guzeloluk-Erdemli anayoluna ulaşabilirsiniz.
Erdemli'den çıkıp Aydınlar- Güzeloluk anayolu üzerinde ilerlediğinizde karşınıza çıkan ve pide, mangal, ızgara, serpme kahvaltı imkanı sunan lokanta işletmelerinin birçoğu aile işletmesidir. Ayrıca size et, süt, yoğurt, yumurta gibi kendi çifliklerinde yetiştirdikleri ürünlerden alma imkanı sunarlar. Siz de parkura balamadan önce veya tamamladıktan sonra vereceğiniz molalarınızda Arslanlı mahallesi içerisinde ve yol uzerinde konumlanmış yeme-içme tesislerinden birini tercih edebilirsiniz. Konaklama için Erdemli merkez'de bulunan konaklama tesislerini veya sahilde bulunan Erdemli Belediyesi'ne ait kamp ve karavan alanlarını tercih edebilirsiniz.
Parkur üzerindeki örenyerleri ile ilgili merak ettiklerinizle ilgili, Mersin Müzesi ve Mersin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü'nden detaylı bilgi alabilirsiniz. Erdemli Belediyesi tarafından işletilen konaklama ve plaj tesisleri için Erdemli Belediyesi ile iletişime geçebilirsiniz.